Tranh Chấp Biên Giới Giữa Campuchia và Thái Lan: Hơn Một Thế Kỷ Xung Đột

Tranh chấp biên giới giữa Campuchia và Thái Lan đã kéo dài hơn một thế kỷ, với nhiều điểm chưa được phân định rõ ràng. Đường biên giới dài 800 km này không chỉ là ranh giới địa lý mà còn là nơi diễn ra nhiều cuộc xung đột, gây ra không ít đau thương cho cả hai quốc gia.

Căng thẳng giữa hai nước đã gia tăng mạnh mẽ vào rạng sáng ngày 24/7, khi quân đội của cả hai bên nổ súng gần đền Ta Moan Thom. Tình hình nhanh chóng lan rộng ra nhiều khu vực khác dọc theo biên giới, khiến cho không khí trở nên căng thẳng hơn bao giờ hết.

Giao tranh đã trở nên nghiêm trọng khi cả hai bên đều triển khai vũ khí hạng nặng. Thái Lan đã cáo buộc Campuchia sử dụng pháo phản lực BM-21 tấn công vào các khu dân cư, dẫn đến việc họ điều động tiêm kích F-16 để tấn công các mục tiêu quân sự bên phía Campuchia nhằm đáp trả.

Theo thông tin từ giới chức Thái Lan, ít nhất 15 người đã thiệt mạng và hơn 30 người bị thương trong các cuộc giao tranh này. Trong khi đó, Campuchia vẫn chưa công bố số liệu thương vong của mình.

Cuộc xung đột này được coi là nghiêm trọng nhất giữa hai nước trong hơn một thập kỷ qua. Tuy nhiên, căng thẳng biên giới giữa Campuchia và Thái Lan đã âm ỉ từ rất lâu, ít nhất là từ năm 1907, với tâm điểm là ngôi đền cổ Preah Vihear.

Vào đầu thế kỷ 20, Campuchia là thuộc địa của Pháp và biên giới giữa Campuchia và Thái Lan được xác định qua một bản đồ do người Pháp vẽ. Theo thỏa thuận năm 1904, biên giới sẽ chạy theo đường phân thủy tự nhiên giữa hai nước, chủ yếu dọc theo dãy núi Dangrek.

Đường phân thủy này được coi là ranh giới tự nhiên giữa hai quốc gia, với nước mưa ở phía bắc dãy Dangrek chảy về các phụ lưu của sông Mekong ở Thái Lan, trong khi nước mưa ở phía nam chảy vào các hệ thống sông của Campuchia. Trên dãy núi này, đền Preah Vihear nổi bật như một biểu tượng văn hóa và lịch sử.

Tuy nhiên, bản đồ do người Pháp vẽ lại cho thấy đền Preah Vihear thuộc về Campuchia, mặc dù nó nằm ở phía bắc đường phân thủy. Thái Lan đã chấp nhận bản đồ này nhưng sau đó phát hiện ra sai sót trong một cuộc khảo sát vào năm 1930 và bắt đầu khiếu nại.

Dù vậy, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) đã phán quyết rằng Thái Lan đã phản đối quá muộn và mất quyền kiểm soát đối với ngôi đền do đã “ngầm chấp thuận”.

Chính phủ Thái Lan sau đó đã cố gắng đàm phán để điều chỉnh biên giới với chính quyền thực dân Pháp, nhưng quá trình này đã bị ngừng lại khi Pháp đầu hàng Đức Quốc xã vào năm 1940.

Với việc Campuchia giành được độc lập vào năm 1953, quân đội Thái Lan đã kiểm soát đền Preah Vihear vào năm 1954, dẫn đến sự phản đối mạnh mẽ từ phía Campuchia và biến ngôi đền thành tâm điểm của cuộc tranh chấp.

Phía Thái Lan lập luận rằng ngôi đền được xây dựng hướng về phía bắc để phục vụ cho các vùng đồng bằng phía trên, nhưng Campuchia khẳng định ngôi đền nằm trong lãnh thổ của mình dựa trên bản đồ năm 1907. Cuối cùng, cả hai nước đã đồng ý đưa tranh chấp lên ICJ và tuân thủ phán quyết của tòa.

Năm 1962, ICJ đã trao quyền sở hữu đền Preah Vihear cho Campuchia, tuy nhiên, phán quyết này không bao gồm phần đất liền kề phía bắc, nơi có lối vào đền. Thái Lan miễn cưỡng trao trả ngôi đền nhưng vẫn tiếp tục tuyên bố chủ quyền đối với khu vực xung quanh.

Phán quyết này đã trở thành một điểm nóng trong quan hệ giữa hai nước. Năm 2008, Campuchia đã nộp đơn lên UNESCO để công nhận Preah Vihear là Di sản Thế giới, nhưng Thái Lan đã phản đối vì cho rằng điều này sẽ bao gồm cả phần đất xung quanh mà họ vẫn coi là lãnh thổ của mình.

Để giảm căng thẳng, Campuchia đã rút lại hồ sơ ban đầu và nộp lại một bản đồ chỉnh sửa, chỉ yêu cầu công nhận riêng ngôi đền. Tuy nhiên, việc công nhận này vẫn dẫn đến các cuộc đụng độ quân sự giữa hai bên.

Từ năm 2008 đến 2011, nhiều cuộc giao tranh đã xảy ra tại khu vực biên giới gần đền Preah Vihear và các khu vực tranh chấp khác như đền Ta Moan Thom và Ta Krabey, gây thiệt hại lớn về người và tài sản.

Vào tháng 4/2011, Campuchia đã nộp đơn lên ICJ yêu cầu giải thích phán quyết năm 1962 và đề nghị tòa án áp dụng các biện pháp tạm thời nhằm chấm dứt xung đột.

Vào tháng 7/2011, ICJ đã bác bỏ yêu cầu từ Thái Lan về việc hủy vụ kiện của Campuchia và yêu cầu cả hai quốc gia rút quân khỏi khu vực tranh chấp. Tòa án cũng ra lệnh cho Thái Lan không cản trở người Campuchia tiếp cận đền Preah Vihear.

Đến tháng 11/2013, ICJ đã tuyên bố rằng phán quyết năm 1962 đã trao toàn bộ khu vực tranh chấp cho Campuchia và yêu cầu quân đội Thái Lan rút quân. Tuy nhiên, tòa đã bác bỏ yêu cầu của Campuchia về việc trao cho họ ngọn đồi Phnom Trap gần đó.

Phán quyết này đã gây ra sự phản đối mạnh mẽ ở Thái Lan, nhưng tình hình quân sự tại biên giới đã dịu xuống sau đó. Tuy nhiên, căng thẳng lại bùng phát vào tháng 5 khi lực lượng vũ trang hai bên nổ súng vào nhau, khiến một binh sĩ Campuchia thiệt mạng.

Mặc dù cả hai bên đã đồng ý giảm leo thang, nhưng hiện diện quân sự của họ tại các khu vực tranh chấp vẫn tiếp tục gia tăng, khiến tình hình vẫn ở mức cao. Thái Lan đã áp đặt các biện pháp hạn chế tại biên giới, trong khi Campuchia cũng có những động thái tương tự, như cấm nhập khẩu hàng hóa từ Thái Lan.

Người dân ở tỉnh Surin, Thái Lan đã phải bỏ chạy khi giao tranh nổ ra, cho thấy sự căng thẳng không chỉ ảnh hưởng đến chính trị mà còn đến cuộc sống của người dân hai bên.

Cuộc tranh chấp này không chỉ là một vấn đề địa chính trị mà còn là một bài học về sự phức tạp của lịch sử và văn hóa giữa hai quốc gia láng giềng.