Hàm Rồng – Di sản lịch sử 60 năm trước

Ngày 3-4 tháng 4 năm 1965, trận địa Hàm Rồng đã trở thành một biểu tượng của lòng dũng cảm và quyết tâm của quân dân Việt Nam khi bắn rơi 47 máy bay Mỹ. Sự kiện này được báo chí phương Tây mô tả là “hai ngày đen tối” nhất trong lịch sử không lực Mỹ.

Cầu Hàm Rồng, nối liền hai bờ sông Mã tại thị xã Thanh Hóa, được xây dựng bởi người Pháp vào năm 1901. Cây cầu này không chỉ có giá trị về mặt giao thông mà còn là một công trình chiến lược, phục vụ cho các hoạt động quân sự của thực dân Pháp trong việc đàn áp phong trào yêu nước.

Vào đầu thế kỷ 20, khu vực quanh cầu Hàm Rồng phát triển mạnh mẽ với nhiều nhà máy và công xưởng, từ sản xuất diêm đến chế biến rượu, tất cả đều do người Pháp quản lý. Với vị trí địa lý thuận lợi, nơi đây trở thành trung tâm kinh tế quan trọng của tỉnh Thanh Hóa.

Vào mùa xuân năm 1947, theo lời kêu gọi kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cầu Hàm Rồng đã bị phá hủy để ngăn chặn sự chiếm đóng của thực dân Pháp, cùng với nhiều công trình khác trong khu vực.

Cầu Hàm Rồng được xây dựng lại vào năm 1962 với sự hỗ trợ của các chuyên gia từ Trung Quốc và Liên Xô. Cây cầu mới dài 160 mét, rộng 17 mét, với đường sắt ở giữa và hai bên dành cho ô tô và người đi bộ. Cầu được khánh thành vào ngày 19 tháng 5 năm 1964, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc phục hồi giao thông tại khu vực.

Âm mưu phá hủy cầu Hàm Rồng

Theo tài liệu từ Bộ Quốc phòng Mỹ, từ cuối năm 1961, quân đội Mỹ đã lên kế hoạch tấn công miền Bắc Việt Nam, coi đây là “nguồn gốc của mọi vấn đề”. Họ ước tính rằng chỉ cần 12 ngày là có thể tiêu diệt tất cả các mục tiêu đã được xác định.

Vào tháng 5 năm 1964, một kế hoạch tấn công chi tiết với 94 mục tiêu ở miền Bắc đã được thông qua, trong đó cầu Hàm Rồng được đánh giá là một trong những mục tiêu quan trọng nhất.

Khu vực Hàm Rồng, bao gồm thị xã Thanh Hóa và các xã lân cận, có vị trí chiến lược về quốc phòng và giao thông. Việc phá hủy cầu Hàm Rồng sẽ giúp Mỹ ngăn chặn sự chi viện từ miền Bắc vào miền Nam, đồng thời làm suy yếu tiềm lực kinh tế và quốc phòng của Việt Nam.

Ngày 2 tháng 4 năm 1965, quân đội Mỹ đã tạo ra “sự kiện vịnh Bắc Bộ” để biện minh cho các cuộc tấn công vào miền Bắc. Ngày 13 tháng 2 năm 1965, Tổng thống Mỹ Johnson đã phê chuẩn kế hoạch “Sấm rền” nhằm gia tăng ném bom miền Bắc.

Trong những tháng đầu năm 1965, quân đội Mỹ đã tiến hành hàng loạt cuộc không kích vào miền Bắc, nhưng các cuộc tấn công của quân giải phóng vào các căn cứ quân sự Mỹ ở miền Nam vẫn không hề giảm.

Hệ thống giao thông trở thành mục tiêu chính trong các cuộc oanh tạc của không quân Mỹ, và cầu Hàm Rồng được xác định là “điểm tắc lý tưởng” cần phải triệt hạ.

Chuẩn bị cho trận chiến tại Hàm Rồng

Trước tình hình căng thẳng, vào ngày 9 tháng 1 năm 1964, Bộ Tổng tham mưu quân đội nhân dân Việt Nam đã triệu tập một hội nghị để bàn về các biện pháp phòng không. Lãnh đạo Quân khu 3 đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ cầu Hàm Rồng để đảm bảo giao thông thông suốt.

Các ngành y tế, giao thông, và công nhân trong các nhà máy đã khẩn trương chuẩn bị vũ khí và xây dựng công sự để sẵn sàng đối phó với các cuộc tấn công.

Để tăng cường lực lượng bảo vệ cầu, Bộ Tổng Tư lệnh đã điều động nhiều đơn vị quân đội về Thanh Hóa, bao gồm Trung đoàn 13 và các đơn vị pháo cao xạ. Lực lượng tham chiến được tổ chức thành nhiều cụm hỏa lực, sẵn sàng ứng phó với các cuộc tấn công từ phía Mỹ.

Vào đầu tháng 4 năm 1965, chỉ huy mặt trận Hàm Rồng nhận được thông tin tình báo về kế hoạch tấn công lớn của quân Mỹ vào các ngày 3 và 4 tháng 4.

Trận chiến tại Hàm Rồng

Vào lúc 8h45 ngày 3 tháng 4 năm 1965, quân đội Mỹ đã bắt đầu chiến dịch không kích vào Thanh Hóa. Tuy nhiên, quân và dân Đò Lèn đã phản công quyết liệt, buộc quân Mỹ phải rút lui sau hơn một giờ tấn công.

Đúng 13h cùng ngày, cuộc tấn công vào cầu Hàm Rồng bắt đầu. Suốt 4 giờ, hàng loạt máy bay phản lực Mỹ đã ném bom vào khu vực này, biến nơi đây thành một chảo lửa. Tuy nhiên, quân và dân Hàm Rồng đã chuẩn bị kỹ lưỡng và phản công mạnh mẽ.

Quân và dân Hàm Rồng đã bắn rơi 17 máy bay Mỹ, trong đó có cả loại F105, một trong những máy bay hiện đại nhất thời bấy giờ. Đến 17h11, quân Mỹ buộc phải ngừng tấn công.

Ngày 4 tháng 4, quân Mỹ tiếp tục tấn công, nhưng lực lượng phòng không của Việt Nam đã phản ứng nhanh chóng và hiệu quả. Sau nhiều đợt tấn công, quân Mỹ không thể phá hủy cầu Hàm Rồng và còn bị thiệt hại nặng nề.

Cuối cùng, vào chiều ngày 4 tháng 4, quân dân Hàm Rồng đã bắn rơi thêm 30 máy bay Mỹ, nâng tổng số máy bay bị bắn rơi trong hai ngày lên 47 chiếc. Đây là một kỷ lục chưa từng có trong lịch sử không quân Mỹ.

Trận chiến tại Hàm Rồng không chỉ là một chiến thắng lớn mà còn là một biểu tượng của tinh thần kháng chiến của nhân dân Việt Nam. Cầu Hàm Rồng đã đứng vững cho đến ngày 6 tháng 10 năm 1972 mới bị đánh sập bởi một cuộc tấn công quy mô lớn của không quân Mỹ.

Chiến thắng tại Hàm Rồng đã góp phần quan trọng vào việc duy trì mạch máu giao thông giữa miền Bắc và miền Nam, hỗ trợ cho cuộc kháng chiến chống Mỹ, và là một trong những yếu tố quyết định dẫn đến đại thắng mùa xuân năm 1975.

Lê Hoàng

Tài liệu tham khảo:
– Hàm Rồng – Cuộc đụng đầu lịch sử, NXB Thanh Hóa, 2010 – Thanh Hóa – Lịch sử kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954-1975), Bộ Chỉ huy Quân sự Thanh Hóa, 1994 – Hàm Rồng – Sự lựa chọn lịch sử, Lê Xuân Giang, 2020

– 90 năm Đảng bộ tỉnh Thanh Hoá (1930-2020) – Những dấu ấn nổi bật, NXB Thanh Hoá, 2020