Nhạc sĩ Lư Nhất Vũ – Tài năng âm nhạc của miền Nam

Âm nhạc Việt Nam luôn chứa đựng những giá trị văn hóa sâu sắc, và nhạc sĩ Lư Nhất Vũ chính là một trong những người đã góp phần làm phong phú thêm bức tranh âm nhạc dân tộc. Từ những giai điệu dân gian trong Bài ca đất phương Nam đến những bản quân hành như Hãy yên lòng mẹ ơi, âm nhạc của ông không chỉ là những nốt nhạc mà còn là tâm hồn của con người miền Nam.

Nhạc sĩ Lư Nhất Vũ đã qua đời vào sáng ngày 29/3 tại TP HCM, để lại nỗi tiếc thương cho nhiều thế hệ đồng nghiệp, học trò và công chúng yêu nhạc. Ông ra đi ở tuổi 89, sau thời gian dài chống chọi với bệnh tật. Những ca khúc gắn liền với tên tuổi của ông vẫn sống mãi trong lòng người yêu nhạc, như một cách tri ân dành cho một nhạc sĩ tài hoa và tâm huyết với âm nhạc dân gian.

Hơn 60 năm cống hiến cho nghệ thuật, Lư Nhất Vũ cùng với người vợ, nhà thơ Lê Giang, đã rong ruổi khắp mọi miền đất nước, từ Bắc vào Nam, để tìm hiểu và hòa mình vào nhịp sống của từng vùng miền. Những trải nghiệm phong phú về văn hóa và âm nhạc, đặc biệt là ở miền Nam, đã giúp ông tích lũy một kho tàng kiến thức quý giá, từ đó tạo nên những tác phẩm âm nhạc đầy cảm xúc và ý nghĩa. Nhiều sáng tác của ông không chỉ phản ánh cuộc sống mà còn mang đậm dấu ấn lịch sử từ thời kỳ kháng chiến cho đến khi đất nước thống nhất.

Nhạc sĩ Lư Nhất Vũ sinh năm 1936 tại Thủ Dầu Một, Bình Dương. Năm 1955, ông rời xa quê hương để tham gia Thanh niên xung phong tại miền Bắc. Dù sống xa quê từ khi còn trẻ, nỗi nhớ miền Nam luôn thường trực trong tâm trí ông.

Trong bối cảnh cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân, ông đã sáng tác Cô gái Sài Gòn đi tải đạn. Ông từng chia sẻ rằng, lúc đó ông rất trăn trở vì bạn bè đồng hương luôn hỏi về những sáng tác dành cho Sài Gòn. Sau khi đọc một bài báo về những cô gái Sài Gòn tham gia kháng chiến, ông đã tìm thấy nguồn cảm hứng cho ca khúc này, và nó đã được phát sóng trên Đài Tiếng nói Việt Nam vào tháng 9/1968.

Ca khúc này nhanh chóng trở thành một trong những tác phẩm được yêu thích, nhờ vào giai điệu gần gũi và lời ca thể hiện rõ nét tinh thần của những cô gái trẻ trong thời kỳ chiến tranh. Nhạc sĩ Nguyễn Quang Long đã nhận định rằng ca khúc mang âm hưởng Nam Bộ rất rõ ràng, thể hiện cảm xúc chân thật của Lư Nhất Vũ.

MV ‘Cô gái Sài Gòn đi tải đạn’ của tốp ca Nhạc viện TP HCM. Video: YouTube Nhạc Cách mạng tiền chiến

Trong sự nghiệp sáng tác của mình, một trong những dấu ấn nổi bật của Lư Nhất Vũ là bài hát Bài ca đất phương Nam (1997). Bài hát này không chỉ mang âm hưởng của miền Tây mà còn gợi nhớ về những kỷ niệm của một thời kỳ mở đất khẩn hoang.

Bài hát được ông phổ nhạc từ lời thơ của vợ, với giai điệu nhẹ nhàng và đầy cảm xúc. Theo nhạc sĩ Trương Quang Lục, ca khúc được xây dựng theo điệu thức Oán trong dòng nhạc dân gian Nam Bộ, mang nỗi niềm sâu sắc. Nhà thơ Lê Giang đã chia sẻ rằng, họ đã đi qua hàng trăm cánh đồng ở miền Tây để tìm kiếm cảm hứng cho tác phẩm này. Mặc dù ban đầu là nhạc phim Đất phương Nam, nhưng sau này, ca khúc đã trở thành một tác phẩm độc lập trong lòng khán giả.

Ca khúc ‘Bài ca đất phương Nam’ do Tô Thanh Phương thể hiện. Video: YouTube Sài Gòn nhạc xưa

Lư Nhất Vũ và Lê Giang, được coi là “cặp tình nhân nghệ thuật”, đã dành nhiều năm để sưu tầm và gìn giữ các điệu lý, câu hò. Họ đã thực hiện nhiều chuyến điền dã khắp đất nước để tìm kiếm và bảo tồn những giá trị văn hóa từ xa xưa. Nhiều tài liệu quý giá đã được họ biên soạn thành các tác phẩm như Dân ca Bến Tre, Dân ca Kiên Giang, Hò trong dân ca người Việt. Năm 2005, công trình nghiên cứu Hát ru Việt Nam của họ đã nhận giải thưởng của Hội Nhạc sĩ Việt Nam, được đánh giá là công trình công phu và đầy đủ nhất về hát ru.

Không chỉ dừng lại ở việc phản ánh nếp sống và tâm hồn người miền Nam, Lư Nhất Vũ còn thành công trong mảng âm nhạc cách mạng. Những sáng tác của ông về người lính không chỉ mang tính cổ động mà còn chứa đựng những tâm tư sâu sắc về lý tưởng và khát vọng hòa bình cho quê hương.

Ca khúc ‘Hãy yên lòng mẹ ơi’ qua giọng hát của Đan Trường. Video: Đài phát thanh và Truyền hình Đồng Nai

Nhạc phẩm Hãy yên lòng mẹ ơi ra đời vào năm 1978, khi ông và nhà thơ Lê Giang tiễn con trai Lê Anh Trung lên đường nhập ngũ. Câu nói của con trai đã gợi cho ông ý tưởng để viết bài hát này, với những lời nhắn gửi đầy xúc động. Điệp khúc của bài hát đã chạm đến trái tim của nhiều người, thể hiện tình cảm thiêng liêng giữa mẹ và con.

Bìa sách ‘Bài ca đất phương Nam’ do Nhà xuất bản Văn hóa Văn nghệ phát hành năm 2016, tuyển tập tác phẩm của Lư Nhất Vũ viết từ năm 1955 đến năm 2012. Ảnh: Nhà xuất bản cung cấp

Trong ký ức của đồng nghiệp, Lư Nhất Vũ là một người giản dị, gần gũi với thế hệ trẻ, luôn sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm sáng tác. Nhạc sĩ Nguyễn Ngọc Thiện đã chia sẻ rằng, ông đã giúp nhiều người trẻ biết cách vận dụng âm nhạc dân gian Nam Bộ để tạo ra những tác phẩm mang bản sắc riêng. Cách viết nhạc của ông hiện đại và dễ nghe, dễ đi vào lòng công chúng.

Ngày nhạc sĩ Lư Nhất Vũ ra đi, thư viện số Nguyễn An Ninh đã đăng bài tri ân ông, nhấn mạnh rằng những đóng góp của ông cho âm nhạc Việt Nam sẽ mãi mãi được ghi nhớ. Ông là một trong những người đầu tiên ủng hộ dự án số hóa các công trình nghiên cứu của mình và vợ, nhằm phục vụ cho thế hệ trẻ.

Nhạc sĩ Nguyễn Văn Hiên cũng cho biết, Lư Nhất Vũ đã giúp lớp nhạc sĩ trẻ ở TP HCM tiếp cận và sáng tác nhiều bài hát gần gũi với người dân miền Tây trong những năm đầu thống nhất đất nước.

Nhạc sĩ Nguyễn Nhất Huy nhớ lại, khi mới bắt đầu sáng tác vào những năm 2000, ông rất ngưỡng mộ Lư Nhất Vũ và không dám tiếp cận. Nhưng một lần, ông nhận được cuộc gọi từ Lư Nhất Vũ khen ngợi bài hát của mình, điều này đã trở thành động lực lớn để anh tìm về văn hóa dân gian như một nguồn cảm hứng sáng tạo.

Nhạc sĩ Lư Nhất Vũ trong phóng sự 8 năm trước. Ảnh: Tùng Thiện

Trước sự ra đi của ông, nhà văn Bích Ngân đã chia sẻ: “Ông đã rời khỏi cõi tạm này, nhưng những giai điệu đẹp đẽ của cuộc đời ông, những bài hát của ông, và những đóng góp thầm lặng của ông cho âm nhạc vẫn sẽ còn mãi”.

Lễ nhập quan và viếng nhạc sĩ Lư Nhất Vũ được tổ chức vào sáng 30/3, và lễ truy điệu diễn ra vào sáng 31/3. Linh cữu của ông được an táng tại Nghĩa trang Hoa viên Bình Dương.

Nhạc sĩ Lư Nhất Vũ, tên thật là Lê Văn Gắt, đã tốt nghiệp khoa sáng tác của trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Nhạc viện Hà Nội) vào năm 1962. Sau đó, ông đã công tác tại Đoàn ca múa miền Nam và tham gia nhiều hoạt động văn nghệ khác cho đến khi nghỉ hưu vào năm 1997.