Triết lý ‘Hai mặt’ trong thơ của Trần Nhân Tông

Triết lý ‘hai mặt’ trong thơ ca của Trần Nhân Tông không chỉ đơn thuần là một khái niệm, mà còn là một cách nhìn sâu sắc về cuộc sống, nơi mà những đối lập hòa quyện để tạo nên vẻ đẹp của thế giới xung quanh. Những tác phẩm của ông không chỉ ca ngợi thiên nhiên mà còn phản ánh sự hòa hợp giữa đạo và đời, giữa cái hữu hình và vô hình.

Vào ngày 29/6, sau các buổi tọa đàm tại TP HCM và Hà Nội, nhà thơ và nhà nghiên cứu Nhật Chiêu đã mang chủ đề Đường Bụt đường hoa: Thơ ca của Trần Nhân Tông đến với khán giả tại Huế. Sự kiện thu hút hàng trăm người tham gia, bao gồm giảng viên, nhà thơ, bác sĩ, võ sư và sinh viên, cho thấy sức hút mạnh mẽ của thơ ca Trần Nhân Tông.

Trần Nhân Tông (1258-1308) là một nhà thơ đa tài, với nhiều thể loại sáng tác từ thơ, phú đến văn xuôi và bài giảng. Học giả Nhật Chiêu đã chỉ ra rằng triết lý ‘hai mặt’ – tức là sự tồn tại song song của những khía cạnh đối lập – là một trong những điểm nổi bật trong thơ của ông. Điều này thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa tư tưởng Phật giáo và thực tế cuộc sống, tạo nên một bức tranh phong phú về nhân sinh.

Trong thơ của Trần Nhân Tông, ông thường sử dụng các cặp phạm trù đối lập như hữu hình – vô hình, thế tục – thanh tịnh, thực – hư, và nhiều cặp khác. Những cặp đối lập này không chỉ để so sánh mà còn để làm nổi bật vẻ đẹp của thiên nhiên và triết lý ‘cư trần lạc đạo’ – sống vui vẻ giữa đời thường mà vẫn giữ được sự thanh tịnh trong tâm hồn.

Thay vì chỉ tập trung vào một khía cạnh, Trần Nhân Tông thường để lại những khoảng trống trong tác phẩm của mình, khuyến khích người đọc tự cảm nhận và tìm ra ý nghĩa riêng. Điều này tạo nên một không gian nghệ thuật phong phú, nơi mà mỗi người có thể khám phá và chiêm nghiệm theo cách riêng của mình.

Buổi trò chuyện diễn ra tại “Không gian Sách và văn hóa” bên bờ sông Hương, thu hút sự quan tâm của nhiều người yêu văn thơ. Trong tác phẩm Xuân vãn, Trần Nhân Tông đã khéo léo sử dụng phạm trù sắc – không để người đọc tự hình dung vẻ đẹp của mùa xuân, tạo nên một không gian nghệ thuật đậm chất Thiền.

Các cặp đối lập như xa – gần, nửa nắng – nửa râm cũng được thể hiện rõ nét trong bài Lên núi Bảo Đài, nơi mà tác giả mô tả cảnh sắc thiên nhiên một cách tinh tế, vừa gần gũi vừa xa xôi. Những hình ảnh này không chỉ đơn thuần là mô tả mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về cuộc sống và tâm hồn con người.

Trong Thiên Trường vãn vọng, Trần Nhân Tông tiếp tục khai thác yếu tố có – không, tạo nên một bức tranh chiều tà quen thuộc nhưng cũng đầy mờ ảo, khiến người đọc cảm nhận được sự giao thoa giữa thực tại và hư ảo. Những tác phẩm như Trăng, Chiều thu ở Vũ Lâm cũng thể hiện rõ triết lý ‘hai mặt’, nơi mà sự tĩnh lặng và động đậy hòa quyện vào nhau.

Trong buổi tọa đàm, Nhật Chiêu đã chia sẻ những cảm xúc của mình khi thăm đền thờ Trần Nhân Tông, nơi mà ông đã sáng tác những câu thơ đầy cảm hứng. Những câu thơ này không chỉ thể hiện sự ngưỡng mộ mà còn là sự kết nối giữa con người với thiên nhiên và tâm linh.

Nhật Chiêu cũng nhấn mạnh rằng Trần Nhân Tông đã đóng góp to lớn cho nền văn học Việt Nam, với những tác phẩm nổi bật như Cư trần lạc đạo và Đắc thú lâm tuyền thành đạo ca. Những câu thơ của ông không chỉ mang tính nghệ thuật mà còn chứa đựng triết lý sống sâu sắc, khuyến khích con người sống hòa hợp với thiên nhiên và tìm kiếm sự an lạc trong tâm hồn.

Trước đó, trong phần mở đầu, Nhật Chiêu đã nhấn mạnh tầm vóc vĩ đại của Trần Nhân Tông, người đã lên ngôi Hoàng đế ở tuổi 20 và lãnh đạo quân đội đánh bại kẻ thù. Ông không chỉ là một nhà lãnh đạo tài ba mà còn là một nhà thơ, một người có tầm nhìn xa trông rộng về cuộc sống.

Nhà thơ Tâm Nhiên cũng đã có những chia sẻ đầy cảm xúc về Trần Nhân Tông, thể hiện sự ngưỡng mộ và tôn kính đối với vị Phật hoàng. Những tác phẩm của ông không chỉ là di sản văn hóa mà còn là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ sau này.

Những câu chuyện về Trần Nhân Tông và những nhân vật gắn liền với ông, như vua Trần Thái Tông và vua Trần Thánh Tông, cũng được nhắc đến trong buổi tọa đàm, tạo nên một bức tranh lịch sử phong phú và sâu sắc.

Nhà thơ Tâm Nhiên đã ngâm thơ về Trần Nhân Tông, thể hiện sự tôn kính và ngưỡng mộ đối với vị Phật hoàng vĩ đại. Những tác phẩm của ông không chỉ là di sản văn hóa mà còn là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ sau này.

Vỹ Cầm