Hồi ức của nữ tiến sĩ trở về quê hương sau năm 1975

Bà Lương Bạch Vân, một trong những nhân vật tiêu biểu của cộng đồng Việt kiều tại Pháp, đã có những đóng góp không nhỏ cho quê hương sau khi trở về từ Paris. Không chỉ là một nhà khoa học, bà còn là cầu nối giữa kiều bào và quê hương, giúp đỡ Việt Nam trong việc phát triển công nghệ và sản xuất các sản phẩm thiết yếu. Những sản phẩm như vòng tránh thai, nhang muỗi hay bồn nước đều mang dấu ấn của bà, người đã dành cả tâm huyết để xây dựng nền tảng cho ngành công nghiệp trong nước.

Hơn 20 năm sau khi nghỉ hưu, bà vẫn tiếp tục hoạt động kết nối cộng đồng kiều bào với quê hương, giúp hàn gắn những vết thương lịch sử và tạo dựng niềm tin thông qua đối thoại. Trong dịp kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước, bà được vinh danh tại TP HCM vì những đóng góp của mình cho thành phố.

Trong một buổi phỏng vấn, bà chia sẻ về lý do trở về quê hương, những năm tháng đầu tiên xây dựng nền khoa học còn non trẻ và những thông điệp mà bà muốn gửi gắm đến thế hệ trẻ hiện nay.

– Năm nay đánh dấu 50 năm đất nước thống nhất, cũng gần tròn nửa thế kỷ kể từ khi bà rời Pháp trở về quê hương. Trong dịp đặc biệt này, ký ức sâu sắc mà bà nhớ đến sẽ gồm những gì?

– Tôi vẫn nhớ như in ngày mình đặt chân lên máy bay sang Pháp vào năm 1960, khi đó tôi mới 14 tuổi. Sau 15 năm sống xa quê, vào năm 1975, khi đất nước thống nhất, tôi và những người Việt ở Pháp đã hồi hộp chờ đợi từng tin tức từ quê nhà.

Trong thời gian diễn ra Hội nghị Paris về Việt Nam, chúng tôi thường xuyên theo dõi tình hình quê hương qua chiếc đài sóng ngắn. Khi nhận được tin thắng lợi, niềm vui vỡ òa, mọi người đều hân hoan thông báo: “Thống nhất rồi!”. Lúc đó, tôi chỉ nghĩ đến việc trở về quê hương, thực hiện những gì mình đã chuẩn bị.

– Vừa nhận tin đất nước thống nhất, bà đã lập tức nghĩ đến việc được về nước. Điều gì khiến bà có tâm niệm ấy?

– Có lẽ do hoàn cảnh gia đình. Cha tôi là một người hoạt động cách mạng và đã hy sinh khi tôi còn nhỏ. Mẹ tôi đã phải đưa tôi lên Đà Lạt để tránh sự truy lùng. Khi mẹ quyết định đưa tôi sang Pháp, tôi đã rất lo lắng, nhưng bà nội đã động viên tôi rằng có thể sẽ có cơ hội gặp lại cha.

– Hành trình của bà ở Pháp bắt đầu như thế nào?

– Ngay từ khi sang Pháp, tôi đã không nghĩ mình sẽ ở lại lâu. Trong tâm trí tôi luôn có một mục tiêu: tích lũy kiến thức để trở về phục vụ đất nước. Mặc dù mẹ muốn tôi nhập quốc tịch Pháp, nhưng tôi đã từ chối vì tôi luôn muốn trở về.

Ban đầu, tôi giúp mẹ trong công việc nhà hàng, nhưng sau đó tôi đã xin mẹ cho tôi đi học. Mặc dù không thông thạo tiếng Pháp, tôi vẫn quyết tâm học tập và làm việc. Tôi đã phải làm việc chăm chỉ để có thể theo kịp chương trình học.

– Vậy với quyết định không nhập tịch Pháp, bà đã gặp những khó khăn nào?

– Trong suốt 5 năm sống với mẹ, mỗi mùa hè gia đình tôi đều đi du lịch, nhưng tôi không thể đi cùng vì không có quốc tịch. Tôi đã phải ở lại một mình trong khách sạn trong khi mọi người đi chơi. Điều đó khiến mẹ tôi rất lo lắng, nhưng tôi vẫn kiên quyết: “Con muốn về Việt Nam”.

Đến năm 1973, khi tôi hoàn thành luận án tiến sĩ, tôi đã tìm kiếm cơ hội việc làm tại một trung tâm công nghệ sinh học. Tuy nhiên, khi họ yêu cầu tôi cam kết nhập quốc tịch Pháp, tôi đã từ chối và phải rời bỏ cơ hội đó.

– Từ một cô bé 14 tuổi không thông thạo tiếng Pháp, bà đã chinh phục được học vị tiến sĩ. Bà đã làm điều đó như thế nào?

– Tôi đã phải trải qua nhiều khó khăn trong quá trình học tập. Khi về sống với bà nội, tôi đã được đi học tại một trường công miễn phí. Tôi đã thi đậu vào trường Lê Văn Duyệt, một trong những trường tốt nhất miền Nam lúc bấy giờ. Bà nội luôn động viên tôi rằng học tập sẽ giúp tôi vượt qua hoàn cảnh khó khăn.

Khi chuẩn bị sang Pháp, cô giáo đã tặng tôi hai câu thơ: “Khi đi, đi với tay không. Khi về, về với thành công mọi bề”. Đó là động lực lớn để tôi phấn đấu.

Qua Pháp, tôi đã phải vật lộn với việc học tiếng và làm việc. Tôi đã phải làm việc chăm chỉ để có thể theo kịp chương trình học. May mắn là tôi đã hoàn thành chương trình học và lấy được bằng tiến sĩ.

– Bà trở về Việt Nam năm 1978. Có điều gì đặc biệt đằng sau thời điểm này?

– Nếu có cơ hội, chúng tôi đã trở về sớm hơn. Chồng tôi cũng có hoàn cảnh tương tự, và chúng tôi đã bàn nhau về việc trở về từ lâu. Tuy nhiên, phải đến năm 1978, chúng tôi mới được trở về miền Bắc và làm việc tại nhà máy bán dẫn.

– Cảm xúc của bà ra sao khi quyết định bỏ lại 18 năm ở Pháp để trở về Việt Nam?

– Khi nhận nhiệm vụ về miền Bắc, tôi cảm thấy lo lắng vì không biết cuộc sống ở đó sẽ như thế nào. Chúng tôi đã chuẩn bị rất kỹ lưỡng cho việc trở về, từ việc bán tài sản đến chuẩn bị đồ đạc cần thiết cho công việc.

Chúng tôi đã gom được khoảng 40 chiếc rương đồ và gửi về nước. Tuy nhiên, mẹ tôi rất giận vì không hiểu tại sao chúng tôi lại quyết định quay về trong khi nhiều người đang tìm cách ra đi.

– Cuộc sống của bà trong những ngày đầu về miền Bắc như thế nào?

– Thú thật, lúc đầu tôi cảm thấy rất bỡ ngỡ. Cuộc sống ở miền Bắc khác xa so với cuộc sống ở Pháp. Chúng tôi phải sống trong một căn hộ tập thể nhỏ và phải tự trồng rau để ăn. Mọi thứ đều theo chế độ bao cấp, và chúng tôi phải dùng tem phiếu để đổi lương thực.

Nhưng sau một thời gian, tôi đã quen dần với cuộc sống mới và bắt đầu thực hiện những dự án mà mình đã ấp ủ.

– Mang theo 40 rương đồ, trong đó có rất nhiều tài liệu, đề án, vật dụng phục vụ công việc. Trong những năm đầu, bà gặp khó khăn gì khi vừa phải thích nghi với thực tế trong nước, vừa hiện thực hóa những ấp ủ mang về?

– Tôi đã được phân công vào ngành bán dẫn và đã ghi chép cẩn thận từng công đoạn sản xuất trước khi về nước. Sau ba năm, dự án đầu tiên đã hoàn tất và tôi đã xin chuyển vào Nam để gần gia đình.

Tại Sài Gòn, tôi đã triển khai dự án sản xuất vòng tránh thai cho phụ nữ. Dự án này đã nhận được sự quan tâm từ Liên Hợp Quốc và họ đã tài trợ cho chúng tôi.

Tôi đã kết nối lại với những người trong mạng lưới kiều bào cũ để học hỏi và triển khai dự án. Tôi luôn tin rằng, việc huy động tri thức từ cộng đồng kiều bào sẽ giúp ích rất nhiều cho quê hương.

– Bà cũng được biết đến với nhiều đóng góp xã hội, đặc biệt là dành 20 năm cho các hoạt động kết nối kiều bào. Vì sao bà chọn tiếp tục cống hiến ở lĩnh vực này?

– Sau khi nghỉ hưu, tôi đã mở một công ty công nghệ cao và tiếp tục nghiên cứu. Tuy nhiên, khi được mời tham gia công tác kiều bào, tôi đã quyết định đóng cửa công ty để toàn tâm cho công việc này. Tôi thấy rằng giữa đất nước và cộng đồng kiều bào vẫn còn khoảng cách cần phải thu hẹp.

Trong giai đoạn mới, Việt Nam rất cần nguồn lực và tri thức từ kiều bào. Tôi đã đề xuất thành lập ban liên lạc người Việt Nam ở nước ngoài để hỗ trợ và kết nối kiều bào với quê hương.

Ban đầu, công việc không hề đơn giản do có nhiều định kiến từ cả hai phía. Nhưng tôi đã kiên trì thuyết phục và xây dựng niềm tin giữa hai bên.

– Trong giai đoạn mới, Việt Nam rất cần nguồn lực và tri thức từ cộng đồng kiều bào. Sau 40 năm làm công tác vận động và kết nối, bà đúc rút được điều gì?

– Tôi nhận thấy rằng không chỉ những người trở về mới có thể cống hiến, mà rất nhiều người ở lại nước ngoài cũng có thể đóng góp hiệu quả. Công tác vận động kiều bào cần mở rộng để khai thác nguồn lực dồi dào từ cộng đồng này.

– Giờ đây, sau 50 năm, nhìn lại hành trình của mình, điều gì khiến bà day dứt, điều gì khiến bà thấy mãn nguyện?

– Kỷ niệm 50 năm thống nhất là dịp để tôi nhìn lại con đường mình đã đi. Tôi đã mang về nhiều dự án, nhưng cũng có những điều chưa thực hiện được. Tôi thường nhắc nhở các bạn trẻ rằng: “Hãy luôn tự hỏi – học để làm gì, học cho ai, và học như thế nào?”. Điều quan trọng là không quên nguồn cội và đóng góp cho quê hương.

Nội dung: Thùy Ngân – Diễm Hạnh
Video: Bảo Quyên – Hoàng Minh – Kỳ Anh
Photo: Thành Nguyễn
Đồ họa: Hoàng Khánh